Sukes (YIVO)

SUKES1 - Das Laubhüttenfest

Oy(a)f morgn nokh yom-kiper2 vartn mir oy(a)f a sheliyekh3 fun got. Er muz dokh kumen nokh undzere nekhtike4 tfiles5 un trern6.

Fort arayn in hoyf a poyer7 mit a vogn skhokh8. Er kert iber dem vogn. Shtekhendike tsvaygn faln anider, leygn zikh on eyne oyf di andere.

Der hoyf vert vi a vald. S' shmekt9 mit smole10, mit sosne11. Der s'khokh iz frish, vi ersht nokh a regn. Vi groyse ruendike foyglen lign di tsvaygn un es geyt fun zey a reyekh12, vi a gezang.

Farkrikht men oy(a)f dem barg s'khokh, git er a krekhts un a boyg unter di fis. Tut men zikh oyf im a vig, falt der barg ingantsn ayn.

"Vos tapestu13 dem s'khokh?" loyfn on di brider mit a geshray. "Meynst, s'iz hey? S'iz dokh far der suke!"

Zey shlepn aroys di tsvaygn fun unter mayne fis. Yeder tsvayg git zikh shver a hoyb fun der erd, treyselt zikh op14 mit di shtekhelekh.

Ikh helf aribertrogn dem skhokh in der suke arayn. Di suke iz nokh nisht fartik. Ersht tsunoyfgeshtelt di vent fun lange bretter, zey tsunoyfgeklapt mit tshvekes15. Der dakh iz ofn. Der himl kukt ahin arayn. Di brider krikhn aroyf oyf leyters16, shteln zikh oyf shtuln un derlangen eynem dem andern di tsvaygn skhokh, gibm zey a treysl vi a lulev17.

Di tsvaygn varfen zikh, vi fekhers funander. Bald vert di suke badekt, vi a kop mit a hitl. Shteyt di suke in mitn hoyf , reytst und ruft, vi a shtibl in mitn vald.

Der skhokh oyf ir ingeleygt azoy gedikht, az keyn shterndl funem himl vet nisht durkhloykhtn dos tunkl grins. Iz in der suke kil un finsterlekh. Nor durkh di lekhlekh fun di vent krikht durkh kayklekh18 likht. Un dos pintl19 likht blitst treyslendik, matert zikh20 durkhkrikhn in suke arayn.

In der mitn fun der suke hot zikh oysgeshtelt a langer tish mit benklekh. Nishto keyn dil. Hoyle21 erd unter di fis. Di fislekh funem tish un fun di benklekh shtekn in der faykhter erd, vos klept zikh tsu di fis.

Mir geyen nisht avek fun der suke. S' dukht zikh undz, mir zaynen dortn oy(a)f a datshe. Mir tsiyen zikh oys22 oy(a)f di benklekh, yogn zikh, khapn iber di kayklekh likh, vos loykhtn durkh di vent, un mit farrisene kep kukn mir oy(a)f dem dakh mit skhokh, vi s'volt geven a himl mit shtern. Mir tsitern oyf, ven s'falt oy(a)f undz arop a tropn toy.
Mir tsezingen23 zikh, vi mir voltn onzogn alemen, az di suke iz shoyn fartik, der yontev iz shoyn do.

Fun der shtub shtekt men zikh fun di fentster aroys: "ze, di suke iz shoyn fartik!"

Mitamol lozt emetser24 aroys a geshray: "Kinder, der shames25 hot gebrakht dem lulev fun shul26!"

Mir gibm zikh a vorf27 in shtub arayn. Di shtub iz oykh an andere gevorn. S' shmekt mit hoyshaynes28. Mit bleterlekh iz ongevorfn der dil un zey farshmekn di gantse shtub. Un vo iz der lulev?

Ot shteyt er in vinkl-fentster. Shteyt azoy elnt, zikh tsugeshpart tsu der shoyb. Der kop ayngeboygn on a zayt, vi er volt a kuk ton durkhn gloz, tsi loykht do nisht a shtikl himl fun zayn land. Zayne lange shmole bleter haltn zikh tsugeprest eyne tsu di andere. Ikh gey tsu tsu dem lulev. Kh'hob moyre29 zikh tsurirn tsu im. Zayne shpitsn - oysgeshleyft, vi ashpits fun a shverd.

"gib mir a treysl ton dem lulev!" - bet ikh zikh bay di brider.

"nokh far dem tatn?"

"kh' vel nor zen, ts er iz a lebediker."

Der lulev shoklt zikh in mayne hent. Ikh treysl zikh im ineynem. Er blozt oy(a)f zikh aleyn a vindl. Mir dukht zikh, kh'bin in erets-yisrol, unter shtarbndikn palm-boym. Vi iz gekumen aher der lulev?

"Abrashke, vi meynstu?" shtey ikh tsu30 mayn bruder. "iz der lulev aher gekumen fun erets-yisrol? Vos trakhstu31, iz er dortn geven - a boym, tsi a tsvayg, vos me hot opgerisn fun a boym? Ver hot im aher aribergebrakht?"

"Vos iz haynt, peysekh32, vos du fregst kashes33."

Der bruder veys aleyn nisht, vil er zikh oysdreyen34 fun mir.

"Her, ikh meyn," zogt er, "der lulev hot zikh aleyn aroysgerisn fun der erd. Im hot zikh farvolt35 a kuk ton, vos es tut zikh oy(a)f der velt. Iz er antlofn fun der heym un in eyn nakht," shtilt ayn36 der bruder zayn kol37, vi er volt zikh aleyn dershrekn, "in eyn nakht iz er oysgevaksn ot do, bay undz oy(a)fn fentster."

Ikh volt im gloybm, nor kh'vil nisht, er zol zayn ale mol gerekht38.

"Men hot im dokh ersht gebrakht fun shul!" dermon39 ikh zikh.

"Un vos vestu zogn, az men hot dem lulev ayngevikelt in shtroy, im ayngepakt in a groysn, hiltsernem kastn? Ikh hob gezen, oy(a)f der ban firt men azoy ariber skhoyre40."

"Oy, gey, der lulev fort ineynem41 mit ale treyfe42 skhoyres? Der rebe volt dir shoyn gegebm a patsh43, vi du redst vegn dem lulev. Un ze, farvos44 iz er azoy frish un grin? Er volt zikh dokh gedarft dershtikn in zayn kastn."

Ikh gib nokh amol a tap45 dem lulev. Zayne dine, glate bleter tsitern oyf, vi lange strunes46 fun an ongerirten harfe.

"Vart, lulev," treyst ikh im, "ot bald vet kumen der tate, vet er dikh nemen in hent, vet makhn oy(a)f dir a brokhe47, vet nisht zayn dir azoy kalt un fremd bay undz."

Un vu iz der esrog48?


 

Der geler49 esrog, a grober50, a groyser hot zikh fonandergeleygt vi a pare51 oy(a)f a veykh geleger52 in der mitn fun der zilberner tsuker-pushke53. Onshtot dem tsuker, vos me hot aroysgenumen, shtekt fun dem der esrog, vi a keyser aleyn. Fun vanen54 hot er zikh genumen? ...

Ot geyt shoyn der tate in shtub arayn. Di brider hinter im.

"Kumt, lomir geyn bentshn55 lulev!"

Der tate git a vorf a blik oy(a)f dem lulev, oy(a)f dem esrog. Nemt dem esrog fun zayn geleger aroys un leygt im tsu tsum lulev. Zey tulyen56 zikh eyns tsum andern. Zey zaynen dokh fun eyn land.

Un der tate, mit aropgelozte oygn, mit a brokhe oy(a)f a kol, vi er volt shvern a shvue57, git a tsi dem lulev in der hoykh, lozt im arop, leygt im tsu tsum hartsn, nemt im op, tut im a shokl in eyn zayt, in der anderer.

Der lulev boygt zikh, treyslt zikh. Zayn kop shokelt zikh. Zayne lange bleter tsiyen zikh vi aleyn oys in betndike hent.

Un vi der tate shtelt zikh op, klaybt der lulev glaykh tsunoyf zayn oyfgetsiterten guf58.

"Na, vilst bentshn lulev?" git der tate im iber dem eltstn bruder.

Der lulev git ariber fun hant tsu hant. Ale zeks brider hobm zikh ongevorfn oy(a)f im, treyslen, brekhen im. Shtekhn zikh mit im, wi mit a shverd. Koym a lebendiken shtelt men dem lulev tsurik anider oyfn fentster.

Di fartike suke shteyt un vort a gantsn tog, ven vet men shoyn tsu ir arayn (kumen) esn. Far dem tog hot zi zikh ongezapt59 mit skhokh, oysgetrinkt di vent, getrinkt di faykhte erd unter di fis.

Tsum ovnt tuen60 on der tate mit di brider zeyere mantlen, vi zey voltn zikh geklibm61 avekgeyen fun der heym. Zey zaynen esn vetshere62 in der suke.

Nisht di mame, nisht ikh, nisht di kekhin geyen ahin arayn. Afile63 dem tatns kidush64 hobm mir, zalbedrit65, oysgehert bay der tir fun der suke.

Un dos esn derlangt men in suke durkh a fentsterl, vi durkh a lokh arayn, eyn teler nokh an andern. Di brider konen taynen66, az di telerlekh mit dem esn kumen zey glaykh fun himl arop.

Gibm zey nor nisht a trakht vegn undz, voz zaynen ibergeblibm aleyn in shtub? In der shtub iz kalt. Si iz vi a puste65, vi on tir un fentster. Mir zitsen zalbenand68 mit der mamen un esn on hanoye69.

"Mame, farvos zaynen nor mir aleyn ibergeblibm do mit di dinstn70, vi mir aleyn voltn geven dinstn? Vos iz dos far a yontev, mame?" Ikh shtey nisht op71 fun ir. "Farvos esn zey bazunder?"

"Akh, kinditshke72, zey zaynen dokh mantsbiln73" shlingt di mame aleyn umetik74 arop ir kaltn bisn fleysh.

Plutsem vert a tuml75 in kikh. Di dinstn loyfn hin un krikhn fun hoyf in shtub arayn.

"Baleboste76, s'hot zikh ongehoybm77 a regn!"

"Trog zey glaykh arayn dos gantse esn, zey zoln konen gikher78 opbentshn79!" fartumelt80 zikh oykh di mame.

Ikh bin tsufridn, vos s' regnet in mitn der vetshere. Far undz mit der mamen iz der yontev azoy umetik!

Mit amol - a trask81, a duner. Ikh kuk durkhn fentster, tsi hot zikh nisht tseshotn82 di suke. Zi fargist83 zikh mit vaser,
In eyn rege84 hot zikh dos skhokh durkh geveykt85, gevorn flakh un moger. S'rint in der suke oy(a)fn tish. S' rint fun dem skhokh, s' rint fun di vent. Di dinstn loyfn arum mit ibergedekte teller in di hent. Der regn klapt iber di teler, vi er volt zey veln oy(a)fdekn.

In dem roysh fu dem regn derhert zikh dem tatns bentshn. Di briders hoykhe shtimen tukn86 zikh in in dem regn arayn.
Un eyne nokh di andere, mit ongeshtelte kolners87, loyfn zey fun der suke aroys. Mir kukn zey on, vi me volt zikh lang nisht gezen. Zey faln in shtub arayn, vi ongekumene fun an ander velt.

Loyfn durkh azoy di par teg. Ot nemt men shoyn ingantsn di suke fanander88. Men shlept aroys a bret nokh a bret. Di vent faln ayn. Der skhokh falt arop, tsekrikht zikh unter di fis. Der hoyf vert ful mit shtekhelelkh.

Di suke farshvint, vi keyn mol nisht geven. Dem lulev nemt men fun fentster arop.

"Ze, vos es iz mit im gevorn?" lakhn im oys di brider. – vi an alter zakn89, oysgetriknt on tseyn."

"Flekht mir kotsh90 oys," bet ikh zik, "epes a tsanke91 far mir, a kerbele, tsi vos92!"

Nemt zikh der bruder aron far der arbet. Er hot lange, flinke finger. Rayst er op fun lulev a blat nokh a blat. Yedem blat mit a svistsh93, git zikh a boyg. Dem bruders finger shpringen94 unter, kritsn oys95. Do shnaydn zikh on shmale bendlekh, do farflekhtn zey zikh tseplekh. Eyns in andern arayn un fartik ... oysgekintselt a kerbl, a multerl96, a tishl, tsi97 a shtul. Fun dem hoykhn lulev blaybt iber a hoykher shtekn.

Un oy(a)f dem esrog hot men nor fargesn. Di kekhin hot genumen un im arayngevorfn in a fan zudike98 vaser, hot zikh im opgebrit lebedikerhayt. Fun im, dem grobn, hot zikh oysgekokht a telerl gedikhte zaft.

S'git a tsi di neshome99. Zikh oysgekokht der yontev.

Zol shoyn gikher kumen simkhes-toyre100, ven di gantse shtot, dukht zikh, vet kumen tsu undz tsu-gast.


 

1) סוכּות סוכּה di [suke – sukes] „baydl" (Laubhütte), shtibl mit an ofenem dakh vos me shtelt oyf di akht teg funem yontev sukes, un vu men est um yontev (Iwrith: sukka, sukkot)
2) יפורכּיום־ der [yom-kiper] „tog fun fargebung", heylikster fasttog fun yidishn lueyekh (Kalender) vos falt oys dem tsentn tishri (Iwrith: yom-kipur)
3) (ים) שליח der [sheliyekh-shlikhim/shlukhim] kurier, shtafes, geshikter, farshteyer, delegat, Bote
4) gestrige von "nekhtn" - gestern
5) (ות) ילה תּפֿ di [tfile-tfiles] gebet tsu got, dos davnen, Gebete; (Iwrith: tefila-tefilat)
6) di [trere-trern] –Träne-Tränen
7) Bauer
8) סכך der [skhokh] dakh-badekung fun yodle (Fichten) tsvayglekh un shtenglekh fun andere geviksn oyf der suke. (Iwrith: s'khach abgeleitet von
    hebr. sakhokh –bedecken, schützen)
9) shmekn mit - nach etwas riechen
10) Harz
11) Kiefer
12) ות) ריח der [reyekh-reyekhes] gerukh, duft